Kreuzerhöhungsfest/Խաչվերաց

Das Fest der Erhöhung des Hl. Kreuzes
Տօն Վերացման Սրբոյ Խաչի՝ Խաչվերաց|

Das Hochfest

Die armenische Kirche hat vier Feste im Jahr, an denen an das heilige und lebendig machende Kreuz Christi gedacht wird. Diese sind: Die Erscheinung des Hl. Kreuzes über Jerusalem, die Erhöhung des Hl. Kreuzes, die Entdeckung der Kreuzesreliquien auf dem Berg Varag und die Auffindung des Hl. Kreuzes. Außer dem Fest der Entdeckung der Kreuzesreliquien, welches einen rein armenischen Ursprung hat, werden die anderen Kreuzesfeste auch von den übrigen historischen Kirchen gefeiert.

Auch wenn alle dem Hl. Kreuz gewidmeten Feste ihre besondere Stellung, Bedeutung und Sinn haben, ist dennoch das Kreuzerhöhungsfest eines der 5 Hochfeste der Armenischen Kirche. Dieses Fest wird alljährlich am dem 14. September nahesten Sonntag (also zwischen 11.-17.September) gefeiert, wenn der 14. September selber nicht auf einen Sonntag fällt.

Die Feier des Kreuzerhöhungsfestes basiert auf eine historische Begebenheit, welche sich im Jahre 628 ereignet hat. Mit diesem Fest feiert die Kirche die Befreiung des Kreuzes Christi aus der persischen Gefangenschaft und die Rückführung dessen nach Jerusalem. Wir möchten einen kurzen Blick auf dieses Ereignis und auf dessen Vorgeschichte werfen.

Im Jahre 614 greift der persische König Chosrau II. Jerusalem an, zerstört die Stadt, massakriert die Stadtbewohner und nimmt einen großen Teil der Bevölkerung als Geiseln in sein Reich Persien mit. Um die Christen zu erniedrigen, beschlagnahmt er auch das in der Auferstehungskathedrale aufbewahrte Kreuz Christi und nimmt es ebenfalls nach Persien mit. Die Geschichtsschreiber bezeugen, dass in den etwa 15 Jahren, während das Kreuz in Persien war, unzählige durch die Kraft des Hl. Kreuzes Genesung fanden, zum Glauben kamen und zum Christentum übertraten.

Mit der Absicht, das Kreuz von der Gefangenschaft zu befreien und wieder nach Jerusalem zurückzubringen, greift der byzantinische Kaiser Herakleion im Jahre 628 mit einem mächtigen Heer Persien an. Die Geschichtsschreiber bezeugen, dass im Heer des Herakleios auch ein armenisches Bataillon unter der Führung von Fürst Mjej Gnuni beteiligt war. Am ende des Kampfes werden die Perser besiegt und gezwungen, das hl. Kreuz Christi dem Kaiser Herakleion zurückzugeben, der wiederum das Kreuz zurück nach Jerusalem bringt.

Auf dem Weg des Kreuzes zurück nach Jerusalem werden überall volkstümliche Feste und feierliche Prozessionen zur dessen Verehrung vorbereitet. Bei diesen Festen und Prozessionen wurde das Kreuz des Herrn stets hochgehalten, damit die beteiligten gläubigen Volksmengen es stets sehen und verehren konnte. Daher die Bezeichnung des Festes als „Fest der Erhöhung des Hl. Kreuzes“.

Der Rückweg des Kreuzes nach Jerusalem lief auch über das historische Armenien. Entsprechend der Berichte der Geschichtsschreiber machte die Prozession an einem Berganhang in der nähe von Karin (Erzurum), um eine Volksfeier abzuhalten. Und an der Stelle, an der das Kreuz abgestellt wurde, sprudelte eine klare Wasserquelle hervor. Später wird an dieser Stelle eine Kirche errichtet, die sich zu einem bekannten Wallfahrtsort entwickelt hat und armenische sowie andere Pilger dort hin gepilgert haben, um von dieser gesegneten Quelle zu trinken.

Kaiser Herakleion bewahrt das Hl. Kreuz, bevor es nach Jerusalem gebracht wird, 3 Jahre in Konstantinopel auf. Danach überführt der Kaiser das Kreuz selber, in seinem Wagen kniend und das Kreuz des Herrn in den Händen haltend. In Jerusalem angekommen, trägt er es auf seiner Schulter bis nach Golgatha und stellt es in der wieder hergerichteten Auferstehungskathedrale auf. So wurde das Fest der Erhöhung des Hl. Kreuzes endgültig bestätigt und wird bis heute in den Kirchen feierlich begangen.

Das Mysterium des Kreuzes

Bis zur Kreuzigung Jesu galt das Kreuz als ein Folter- und Todeswerkzeug. Zum Folter oder zum Tode am Kreuz wurden Schwerverbrecher und gegen das Römische Reich Revoltierte verurteilt. Vielen ist die Geschichte der historischen Figur Spartakus bekannt. Auch auf unser Herr Jesus Christus wurde diese grausame Strafe verhängt und er vergoss sein errettendes Blut auf diesem Leid und Tod symbolisierenden und verbreitenden Werkzeug.

Es ist zu bemerken, dass auch nach der Himmelfahrt des Herrn das Kreuz für die Aposteln und deren Nachfolger als ein erniedrigendes Werkzeug galt. Nicht mal das Kreuz Jesu war einer besonderen Behandlung würdig geworden. Gemäß der Kirchentradition war der Herrnbruder Apostel Jakobus die erste Person, die dem Herrenkreuz eine Besondere Ehrdarbietung zuteil werden ließ. Während einer seiner christlichen Anhängern gerichteten Predigt nimmt er ein hölzernes Kreuz, hält es hoch, verneigt sich vor ihm und spricht folgende Worte der Verehrung und Verneigung „Vor deinem Kreuze Christus werfen wir uns nieder…“. So beginnt gegenüber dem Hl. Kreuz eine besondere Ehrdarbietung und Hochachtung und diese Szene wird zum Anlass der grundsätzlichen Veränderung der Bedeutung des Kreuzes. Dieses Todeswerkzeug, auf dem das erlösende Blut des Herrn vergossen wurde, galt nun nicht mehr als ein Zeichen des Leides. Es wurde zum „Mittel zur Errettung“, zur „Quelle des Heils“ und zur „Waffe zum Sieg“ (so wird das Kreuz in den armenischen Hymnen bezeichnet), zum Ausdruck der unerschöpflichen Liebe Christi, denn Liebe bedeutet auch sich opfern und erforderlichenfalls für den Nächsten oder Liebsten Entbehrungen in Kauf zu nehmen. Die Liebe ist nicht nur eine theoretische und abstrakte Empfindung, sondern auch Leben und Tat. Die Kreuzigung Jesu ist genau der praktische Ausdruck dieser Liebe, denn er ließ sich auf den Weg des Kreuzes ein, um uns „von der Finsternis ins Licht“ zu führen und „vom Tod ins Leben“. Für uns Christen wurde das Kreuz zu einer „Brücke zwischen Himmel und Erde und zum Schlüssel der Tore des Himmels“. (Hl. Gregor von Datew)

Das ist auch der Grund, dass die Kuppeln und Altäre unserer heiligen Kirchen mit Kreuzen des Herrn geschmückt sind, dass unzählige, wunderschön ausgearbeitete, bedeutungsvolle Kreuzsteine überall in unserem Land Armenien aufgestellt sind, dass armenische Geistliche während der Gottesdienste ein Kreuz in der Hand halten und all die Gottesdienste mit einer Bekreuzigung anfangen und enden. Auch deshalb trägt der armenische Christ ein Kreuz auf seiner Brust und bekreuzigt sich beim Betreten und Verlassen der Kirche.

So empfehlen wir uns dem Leben schenkenden Schutz Gottes und glauben daran, dass das Kreuz des Herrn uns vor allen Versuchungen des Teufels und den Fallen des Bösen fernhalten wird.

Gottesdienste zum Fest

Am Festsonntag früh wird feierlich die Liturgie (Surp Badarak) zelebriert. In den Diözesankirchen wird die Liturgie meistens von den Diözesanbischöfen und in der Kathedrale von St. Etschmiadzin vom Katholikos Aller Armenier oder von einem hochrangigen Geistlichen zelebriert.

Am Abend des Festes wird ein besonderer Gottesdienst zur Erhöhung des Kreuzes gefeiert. Vor dem Gottesdienst wird das mit verschiedenen Blumen und insbesondere mit Basilikum geschmückte Kreuz auf einem Podest aufgestellt. Dann wird das Kreuz in Begleitung von Lesungen aus der Hl. Schrift und feierlichen Gesängen mit einer Prozession um die Kirche getragen. Währenddessen sprüht der ranghöchste Geistliche Rosenwasser auf die Gläubigen und segnet mit dem Zeichen des Hl. Kreuzes die vier Himmelsrichtungen, Gott um Frieden und Wohlstand für die Welt bittend.

Die besondere Empfindung dem Kreuz gegenüber hat der armenische Gläubige darin zum Ausdruck gebracht, indem er einem beachtlich großen Teil seiner Kirchen den Namen „Hl. Kreuz“ gegeben hat. Die bekannteste Kirche mit diesem Namen ist die Hl. Kreuz Kirche auf der Insel Achtamar im Van-See im historischen Armenien.

Totengedenken

Wie im Falle der anderen 4 Hochfeste, auch beim Kreuzerhöhungsfest ist der nachfolgende Tag dem Gedenken der Verstorbenen vorbehalten. An diesem Tag besuchen die Menschen die Gräber ihrer verstorbenen Verwandten und ehren ihr Andenken mit Gebet und Weihrauch. Bei Anwesenheit eines Priesters wird auch eine Seelenmesse gelesen und die Gräber gesegnet.

Merelotz ist ein Tag des Dankes und der Erkenntlichkeit nicht nur unserer Vorfahren gegenüber, sondern auch derer,

– denen wir unser Leben und Dasein verdanken;
– die sich für unser heutiges Wohl geopfert haben;
– die unerhörten Qualen, Verfolgungen ausgesetzt wurden und sogar gestorben sind, damit wir heute leben können.
– die ihr bewusstes Leben in den Dienst unseres christlichen Glaubens, Vaterlandes und Volkes gestellt haben.

Außer seiner tiefen religiösen Bedeutung hat das Totengedenken auch einen vornehmen und wundervollen Sinn. Indem wir eine kleine Kerze anzünden, etwas Weihrauch darbringen oder einen Blumenstrauß auf die Gräber unserer von uns gegangenen Verwandte und Freunde legen, fühlen wir uns wenigstens für einen Augenblick mit ihnen in Einheit, und Himmel und Erde verbinden sich.

Volkstümliche Gebräuche

Wie zu anderen wichtigen kirchlichen Festen, auch beim Kreuzerhöhungsfest finden zahlreiche Wallfahrten statt, insbesondere zu Kirchen und Klöster, die den Namen „Surp Khatsch“ also Heilig Kreuz tragen. Vielerorts ist es Brauch, aus Blumen Kreuze flechten oder handgearbeitete Kreuze mit Blumen oder insbesondere mit Basilikumzweige zu schmücken. Die Menschen nennen Basilikum auch Kreuzesblume.

Wie bei anderen Hochfesten ist auch vor dem Kreuzerhöhungsfest eine Fastenwoche vorgesehen. Das Fasten wird am Vorabend des Festes mit Milchprodukten, Fisch und Eierprodukten gebrochen. Der Verzehr vom Fleisch wird dem Festtag vorbehalten. Am gleichen Abend bereiteten Frauen Teigwaren vor und die Männer schlachteten eine Zicke und bereiteten mit diesem Zickenfleisch und den Weizen „Gorovi“ vor. Das Zickenfleisch und der Weizen-Pilaw waren das spezielle Gericht dieses Festes. Aufgrund von Schlachtung der Zicken (arm. Ul) an diesem Fest hieß das Fest im Volksmund auch „Ulnotz“.

Das Kreuzerhöhungsfest betrachteten die Menschen auch als Beginn des Herbstes. Ab dem Fest wurde das Wetter milder und die Nächte kühler. Die Menschen „gingen wieder hinein“ und zogen Bilanz über die Ernte des Jahres und loben den Herrn und sein Leben schaffendes Kreuz mit den Worten „Mernim Khatschi zorutyan…“ (Gepriesen ist die Kraft des Kreuzes)

Namenstage

Das Kreuzerhöhungsfest ist der Namenstag für folgende Namen:

Khatschik, Khatchatur, Khatcheres, Khatscher, Khatscho, sowie Rehan.

* * *

Տօն Վերացման Սրբոյ Խաչի՝ Խաչվերաց

Տարուայ մէջ Հայ Եկեղեցին ունի Քրիստոսի սուրբ եւ կենարար խաչին նուիրուած չորս տօներ: Դրանք են՝ Սուրբ Խաչի Երեւման տօնը կամ Երեւումն Սուրբ Խաչի, Սուրբ Խաչի Վերացման տօնը կամ Խաչվերացը, Վարագայ Սուրբ Խաչը եւ Խաչի Գիւտի տօնը կամ Գիւտ Խաչի: Բացի Վարագայ Սուրբ Խաչի տօնից, որը զուտ հայկական ծագում ունի, Սուրբ Խաչին նուիրուած միւս երեք տօները նշւում են նաեւ քրիստոնէական միւս պատմական եկեղեցիների կողմից:

Թէեւ Խաչին նուիրուած բոլոր տօներն էլ ունեն իրենց կարեւոր տեղը, նշանակութիւնն ու իմաստը, այնուհանդերձ Սուրբ Խաչի Վերացման տօնը կամ Խաչվերացը (Ժողովուրդն այն կոչում է նաեւ Սըրբ Խէչ) Հայ Եկեղեցու 5 Տաղավար կամ հիմնական տօներից մէկն է: Տօնը նշւում է ամէն տարի սեպտեմբեր 14-ի մօտակայ կիրակի օրը, այսինքն՝ սեպտեմբեր 11-17 թուականների միջեւ, եթէ սեպտեմբերի 14-ը ինքը կիրակի չէ:

Խաչվերացի տօնակատարութեան հիմքը պատմական մի կարեւոր իրադարձութիւն է, որը տեղի է ունեցել փրկչական 628 թուականին: Այս տօնակատարութեամբ Եկեղեցին ամէն տարի տօնախմբում է մեր Տիրոջ՝ Յիսուս Քրիստոսի Խաչափայտի պարսկական գերութիւնից ազատումն ու Երուսաղէմ տունդարձը: Կարճ անդրադառնանք պատմական այդ դէպքին եւ դրան նախորդող պատմական իրադարձութիւններին:

614թ. Պարսկաստանի Խոսրով թագաւորը յարձակվում է Երուսաղէմի վրայ, ավերում է քաղաքը եւ սրի քաշում ժողովրդին, մի զգալի մասին էլ գերի տանում իր երկիրը՝ Պարսկաստան: Քրիստոնեաներին անարգելու համար պարսից շահը Երուսաղէմի Սուրբ Յարութիւն տաճարից Պարսկաստան է տանում նաեւ Տիրոջ Խաչափայտը: Պատմիչները վկայում են, որ Խաչափայտի Պարսկաստանում գտնուելու մօտ 15 տարիների ընթացքում, շատ–շատեր Տիրոջ Խաչափայտի զօրութեամբ արժանանում են բժշկութեան, դարձի են գալիս, մկրտւում եւ դառնում քրիստոնեայ:

Տիրոջ Խաչափայտը ազատագրելու եւ գերութիւնից Երուսաղէմ վերադարձնելու մտադրութեամբ Բիւզանդիայի Հերակլ կայսրը 628 թուականին մի հսկայ բանակով արշաւում է Պարսկաստան: Պատմիչները վկայում են, որ Խաչափայտի ազատագրման արշաւանքին Հերակլի բանակում մասնակցել է նաեւ հայկական յատուկ գունդը՝ Մժեժ Գնունի հայ իշխանի գլխաւորութեամբ: Պատերազմը աւարտւում է պարսիկների պարտութեամբ, որոնք ստիպուած են լինում Տիրոջ Խաչափայտը վերադարձնել Հերակլ կայսրին, որն էլ այն վերադարձնում է դարձեալ Երուսաղէմ:

Խաչափայտի տունդարձի ողջ ճանապարհին կազմակերպւում են Սուրբ Խաչի փառաբանութեան եւ երկրպագութեան ժողովրդական հանդիսութիւններ ու թափորներ: Նմանատիպ հանդիսութիւնների եւ թափորների ընթացքում Տիրոջ Խաչափայտը միշտ վեր է բարձրացուել ի տես եւ ի փառաբանութիւն խուռներամ հաւատացեալների: Այս է պատճառը, որ տօնն ստացել է Խաչի վերբարձրացման կամ Վերացման տօն անունը:

Խաչի Երուսաղէմ տունդարձի ճանապարհը անցել է նաեւ պատմական Հայաստանով: Ըստ պատմիչների վկայութեան, երբ Խաչի թափորը կանգ է առնում պատմական Կարնոյ (Էրզրում) լեռների ստորոտներից մէկում՝ ժողովրդական տօնախմբութիւն կատարելու մտադրութեամբ, Տիրոջ Խաչափայտի դրուած տեղից վճիտ մի աղբիւր է բխում: Այս վայրում հետագայում կառուցւում է Խաչավանքի եկեղեցին, որ դառնում է յայտնի ուխտատեղի եւ դարեր շարունակ հայ եւ ուիրշ ուխտաւորներ ուխտի են գնում այնտեղ՝ խմելու այդ օրհնեալ աղբիւրի ջրից:

Հերակլ կայսրը խաչափայտը երեք տարի պահում է Կ. Պոլսում: Այնուհետ կայսրը անձնապէս այն ուղեկցում է դէպի Երուսաղէմ՝ կառքի մէջ ծնկաչոք եւ իր ձեռքերում պահելով Տերունի Սուրբ Խաչը: Իսկ Երուսաղէմ հասնելուց յետոյ կայսրը Խաչափայտը ուսին բարձրանում է Գողգոթա եւ Սուրբ Խաչը զետեղում վերանորոգուած Սուրբ Յարութիւն տաճարում: Այսպէս վերջնականապէս հաստատւում է Սուրբ Խաչի Վերացման տօնը, որն առ այսօր մեծ հանդիսաւորութեամբ նշւում է պատմական եկեղեցիների կողմից:

Խաչի Խորհուրդը

Նախքան Քրիստոսի Խաչելութիւնը, ինչպէս յայտնի է պատմութիւնից, խաչը եղել է չարչարանքի ու մահուան գործիք: Նման դաժան չարչարանքների ու մահուան էին դատապարտւում ծանր յանցագործներն ու Հռովմէական Կայսրութեան դէմ ապստամբածները: Պատմութիւնից շատերին է յայտնի Սպարտակի պատմութիւնը: Մեր Տէրն ու Փրկիչը եւս արժանացաւ այդպիսի ահաւոր չարչարանքների, իր փրկչական արիւնը հեղեց չարչարանք ու մահ խորհրդանշող ու սփռող այդ գործիքի վրայ:

Պէտք է նշել, որ Տիրոջ համբարձումից յետոյ էլ որոշ ժամանակ առաքեալների եւ նրանց առաջին հետեւորդների համար խաչը մնում էր անարգանքի գործիք: Քրիստոսի խաչափայտը նոյնպէս չէր արժանացել յատուկ վերաբերմունքի: Եկեղեցական աւանդութիւնը վկայում է, որ առաջինը Յակովբոս Տեառնեղբայր առաքեալն է, որ առանձնակի վերաբերմունք է ցուցաբերում Տերունական խաչի նկատմամբ: Առաքեալը քրիստոնեայ իր հետեւորդներին ուղղուած մի քարոզի ժամանակ վերցնում է փայտեայ մի խաչ, վեր բարձրացնում, խոնարհւում նրա առաջ եւ արտասանում փառաբանութեան եւ երկրպագութեան հետեւեալ տողերը. „Խաչի քո Քրիստոս երկիրպագանեմք…“: Եւ այսպէս սկսւում է Տիրոջ Խաչի նկատմամբ առանձնայատուկ յարգանքի ու ակնածանքի վերաբերմունք եւ այս դրուագը դառնում է մէկնակէտը խաչի իմաստի հիմնական փոփոխութեան: Եւ մահուան այդ գործիքը, որի վրայ հեղուել էր Փրկչական Սուրբ Արիւնը, քրիստոնեաներիս համար դադարում է չարչարանքի գործիք լինելուց: Խաչը դարձաւ „միջոց փրկութեան“, „աղբիւր բժշկութեան“ եւ „զէն յաղթութեան“, (հայկական շարականների բնութագրումներն են), Քրիստոսի անսպառ սիրոյ արտահայտութիւն, քանզի սիրել նշանակում է ի պահանջել հարկին նաեւ զոհաբերուել ու դիմացինի, սիրելիի համար զրկանք յանձն առնել: Սէրը միայն տեսական ու վերացական զգացում չէ, այն նաեւ կեանք է ու գործ: Քրիստոսի խաչելութիւնը նոյն այդ սիրոյ գործնական արտահայտութիւնն է, որով նա յանձն առաւ խաչի ճանապարհը՝ առաջնորդելու մեզ „ի խաւարէ ի լոյս“ եւ „ի մահուանէ ի կեանս“: Խաչը քրիստոնեաներիս համար դարձաւ „երկինքն ու երկիրը իրար կապող կամուրջն ու բացողը դրախտի դռների“: (Սբ. Գրիգոր Տաթեւացի)

Այս է նաեւ պատճառը, որ մեր սուրբ եկեղեցիների գմբեթներին ու խորանների վրայ զետեղուած են Տերունի Սուրբ Խաչեր, հայոց աշխարհը ողողուած է գեղաքանդակ ու խորախորհուրդ հազարաւոր խաչքարերով, հայ հոգեւորականն իր ձեռքում խաչ է կրում բոլոր արարողութիւնների ընթացքում եւ այդ արարողութիւնները սկսում ու աւարտում խաչակնքումով, իսկ հայ քրիստոնեան իր կրծքի վրայ խաչ է կրում եւ ամէն անգամ եկեղեցի մտնելիս ու դուրս ելնելիս խաչակնքւում է: Այս ձեւով մենք մեզ յանձնում ենք Տիրոջ կենսապարգեւ պահպանութեան եւ հաւատում, որ տերունական խաչը մեզ հեռու պիտի պահի սատանայական փորձութիւններից ու չարի որոգայթներից:

Արարողութիւններ

Կիրակի առաւօտեան մատուցւում է Հանդիսաւոր Սուրբ Պատարագ: Թեմական առաջնորդանիստ եկեղեցիներում ընդհանրապէս պատարագում են թեմակալ առաջնորդները, իսկ Մայր Աթոռ Սբ. Էջմիածնում էլ՝ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը եւ կամ բարձրաստիճան մէկ ուրիշ եկեղեցական:

Իսկ Խաչվերացի կիրակի իրիկունը կատարւում է Սբ. Խաչի վեր բարձրացման (վերացման) հանդիսաւոր արարողութիւն եւ անդաստանի կարգ: Արարողութիւնից առաջ Տերունական Խաչը զետեղւում է յատուկ պատուանդանի վրայ եւ զարդարւում է այլազան ծաղիկներով, բայց մանաւանդ ռեհանով: Այնուհետեւ աւետարանների ընթերցումներով եւ շարականների երգակցութեամբ ու հանդիսաւոր թափորով Սուրբ Խաչը վերամբարձ պտտեցւում է եկեղեցու շուրջ, իսկ թափորապետ եկեղեցականն է վարդաջուր է սրսկում ներկայ հաւատացեալների վրայ եւ խաչի նշանով օրհնում է աշխարհի չորս կողմերը՝ Աստծուց հայցելով խաղաղութիւն ու բարօրութիւն աշխարհին:

Հայ հաւատացեալը Խաչի նկատմամբ իր առանձնայատուկ վերաբերմունքն է արտայայտել նաեւ իր կառուցած բազմաթիւ եկեղեցիների մի զգալի մասը անունակոչելով Սուրբ Խաչ անունով, որոնցից ամենանշանաւորն է պատմական Հայաստանի Վանայ Լճի Աղթամար կղզու Սուրբ Խաչ եկեղեցին:

Յիշատակ Մեռելոց

Ինչպէս միւս 4 Տաղավար տօների դէպքում, այնպէս էլ Խաչվերացի յաջորդ օրը Մեռելոց է՝ ննջեցեալների յիշատակութեան օր: Այդ օրը մարդիկ այցելում են իրենց հարազատների շիրիմներին եւ աղօթքով ու խունկ ծխելով յարգում նրանց անմոռաց յիշատակը: Քահանայի ներկայութեան դէպքում կատարւում է նաեւ Հոգեհանգստեան պաշտօն եւ Գերեզմանօրհնէք:

Մեռելոցը շնորհակալութեան եւ երախտագիտութեան մի օր է մեր նախորդների նկատմամբ: Նաեւ բոլոր նրանց նկատմամբ,
–ովքեր սկզբնաղբիւրն եղան մեր կեանքի ու լինելիութեան;
–ովքեր զոհողութիւնների ենթարկուեցին ի սէր մեր այսօրուայ բարօրութեան;
–ովքեր ենթարկուեցին անլուըր տանջանքների, հալածանքների ու մինչեւ իսկ մահուան ի սէր մեր այսօրուան կեանքի;
–ովքեր իրենց գիտակցական կեանքը ի սպաս դրեցին ի սէր քրիստոնէական մեր հաւատքի, հայրենիքի ու ժողովրդի:

Իր կրօնական խոր իմաստից բացի, մեր հին ու նոր ննջեցեալների յիշատակութիւնը մարդկայնօրէն ազնիւ ու սքանչելի մի երեւոյթ է: Փոքրիկ մի մոմ վառելով, մի պտղունց խունկ ծխելով եւ կամ մի փունջ ծաղիկ դնելով մեզանից հեռացած մեր հարազատների ու մտերիմների շիրիմներին, մենք մեզ գոնէ մի պահ միացած ենք զգում նրանց եւ երկիր ու երկինք շաղկապում իրար:

Ժողովրդական սովորութիւններ

Ինչպէս եկեղեցական ուրիշ կարեւոր տօնակատարութիւնների ժամանակ, այնպէս էլ Խաչվերացին եւս տեղի են ունենում բազմաթիւ ուխտագնացութիւններ, մանաւանդ դէպի Սուրբ Խաչ անունը կրող եկեղեցիներ ու վանքեր: Շատ վայրերում սովորութիւն է նաեւ ծաղիկներով խաչեր պատրաստել կամ իրենց ձեռագործ խաչերը զարդարել այլազան գոյնզգոյն ծաղիկներով, յատկապէս ռեհան ծաղիկով: Ժողովուրդը ռեհանը համարում է խաչի ծաղիկ:
Տաղավար այլ օրերի նման Խաչվերացին նոյնպէս նախորդում է մէկ շաբաթեայ պահքի շրջան, որը լուծւում էր նախընթաց շաբաթ երեկոյեան կաթնեղէն, ձկնեղէն եւ ձուածեղէն կերակուրներով՝ կիրակի օրուան թողնելով մսեղէն կերակուրների ճաշակումը: Նոյն այդ օրը երեկոյեան կանայք նաեւ խմորեղէն էին պատրաստում, տղամարդիկ` ուլ մորթում ու գորովի պատրաստում: Ժողովրդական սովորութեան համաձայն, ուլի միսը եւ ձաւարով փլաւն այդ օրուայ առանձնայատուկ ուտելիքներն են: Ուլեր մորթելու պատճառով ժողովուրդի մէջ Խաչվերացը կոչւում էր նաեւ Ուլնոց:

Խաչվերացը ժողովրդական զանգուածների մօտ ընկալւում էր նաեւ որպէս աշնան սկիզբ: Խաչվերացից սկսած եղանակն սկսում էր մեղմանալ, գիշերները զգացւում էր արդեն ցուրտը: Ժողովուրդը սկսում էր „դրսից ներս գալ“ եւ ամփոփել տարուայ բերք ու բարիքի արդիւնքները եւ գոհունակ սրտով փառաբանել Տիրոջն ու նրա կենարար Խաչը՝ „Մեռնիմ Խաչի զօրութեան…“:

Անուանակոչութիւններ

Խացվերացը անուանակոչութեան տօնն է ներքոյիշեալ անունների՝

Խաչիկ, Խաչատուր, Խաչերես, Խաչեր, Խաչո կամ Խաչօ, ինչպէս նաեւ Ռեհան:

DIE GESCHICHTE UND BEDEUTUNG DES VARTEVAR-FESTES

Das Hochfest

Alljährlich feiert die Armenische Kirche 14 Wochen oder 98 Tage nach dem Ostersonntag das Fest der Verklärung Christi, im Volksmund „Vardavar“ genannt. (Dieses Jahr fällt es auf den 15. Juli). Dieses Fest, das eines der 5 Hochfeste der Armenischen Kirche ist, vereinigt in sich, wie auch viele andere kirchlichen Feste, das Religiöse und das Volkstümliche.

Im christlichen Sinne wird bei diesem Fest an ein wichtiges Ereignis im Leben unseres Herrn erinnert (Siehe Matthäus 17, 1-8; Markus 9, 1-7; Lukas 9, 29-36 sowie 2. Petrus 1, 17-18).

Das Ereignis findet im letzten Abschnitt des irdischen Lebens des Herrn statt. Vor diesem Ereignis hatte Christus mit seinen Jüngern über seinen baldigen Tod gesprochen, der seine Jünger in Verzweiflung und Ungewissheit versetzte. Die Ankündigungen Jesu waren sehr pessimistisch. Die Jüngern wollten ihren Ohren nicht glauben: „Das soll Gott verhüten, Herr! Das darf nicht mit dir geschehen“ (Matt. 16, 22). Aber der Herr kündigte auch für sie einen dornigen Weg an: „Wer mein Jünger sein will, der verleugne sich selbst, nehme sein Kreuz auf sich und folge mir nach“ (Matt. 16, 24). Sicherlich waren die Jünger in einer großen Verzweifelung. Und eine Woche nach diesem Gespräch geschah das herrliche und wundervolle Ereignis der Verklärung des Herrn auf dem Gipfel des Berges Tabor. (Die Evangelisten erwähnen den Namen des Berges nicht, aber im Frühchristentum war die Annahme verbreitet, dass es auf dem Berg Tabor geschehen sein soll. Petrus nennt es „Heiliger Berg“).

Der Evangelist Matthäus berichtet: „Sechs Tage danach nahm Jesus Petrus, Jakobus und dessen Bruder Johannes beiseite und führte sie auf einen hohen Berg. Und er wurde vor ihren Augen verwandelt; sein Gesicht leuchtete wie die Sonne, und seine Kleider wurden blendend weiß wie das Licht. …Eine leuchtende Wolke warf ihren Schatten auf sie, und aus der Wolke rief eine Stimme: Das ist mein geliebter Sohn, an dem ich gefallen gefunden habe; auf ihn sollt ihr hören“ (Matthäus 17, 1-2, 5). Mit diesem letzten Satz begann das 3-jährige Amt Christi auf Erden mit seiner Taufe im Jordan (Siehe Matthäus 3, 17). Dieser Satz wird bei seiner Verklärung wiederholt, und somit die göttliche Macht und Herrlichkeit des Herrn bekräftigt. Und die Jünger waren Zeugen dieses herrlichen und wunderbaren Ereignisses und „sahen sie ihn in seinen ganzen Hoheit“ (Lukas 9, 32) und verkündeten es.

Zum Vardavar-Hochfest wird der Hymnus (Scharakan) „Du, der Du auf dem Berg verklärt bist und deine göttliche Macht zeigtest“ gesungen. Der Hymnus ist höchstwahrscheinlich vom Hl. Movses Khorenatzi, im 5. Jahrhundert geschrieben.

Das Datum des Festes

In der Anfangszeit wurde das Fest der Verklärung Christi in der Armenischen Kirche am Neujahrstag der alten Armenier im ersten Monat Navasard, also am 11. August begangen. Später wurde das Fest der Verklärung, auf Grund der kalendarischen Veränderungen, 14 Wochen nach Ostern als ein bewegliches Fest gefeiert. Sein genaues Datum ist vom Ostertermin abhängig und hat 35 Tage Beweglichkeit. Man feiert es zwischen 28. Juni und 1. August an einem Sonntag.

Für die Vorverlegung des Datums spielte höchstwahrscheinlich auch das Datum des Hochfestes „Aufnahme Mariens in gen Himmel“, das die Armenische Kirche bekanntlich an einem Sonntag zwischen 12. und 18. August feiert. Mit der Änderung des Datums des Verklärungsfestes erreichte die Kirche, dass es zwischen zwei wichtigen und großen Kirchenfesten ein zeitliches Intervall geschafft wird. Die Römisch-Katholische und Byzantinisch-Orthodoxen Kirchen feiern das Fest der Verklärung des Herrn immer am 6. August.

Wie es bei den übrigen 4 kirchlichen Hochfesten auch ist, gedenkt die Armenische Kirche an dem drauffolgenden Tag der Entschlafenen.

Das Wort ”Vardavar”

Die genaue Bedeutung des Wortes „Vardavar“ ist nicht bekannt und wird sehr unterschiedlich erklärt.

Laut einigen Sprachforschern besteht das Wort „Vardavar“ aus zwei alt-persischen Wörtern. „Vard“ bedeutet alt-persich „Wasser“ und „Var“ bedeutet „bespritzen“ oder „waschen“. Sie behaupten, damit eine Erklärung für die weit verbreitete Bespritzung mit Wasser gefunden zu haben.

Die anderen meinen, dass „Vardavar“ etwa „Feuerbrand“ bedeutet. Als Grund dieser Erklärung dient die Tatsache, dass die Sonne in Armenien im Juli ihren höchsten Standpunkt erreicht, und die Natur wird unter den heißen und brennenden Strahlen der Sonne verbrannt und trocknet aus. Aus diesem Grund bespritzten sich die Menschen mit Wasser und baten Götter um das Wasser.

Andere Sprachforscher bringen das Wort „Vardavar“ mit der Göttin Astghik in Verbindung, die auch „Vardamatn“ hieß, weil sie Rosenfinger hatte. Und sie meinen, dass der Wortstamm von „Vardavar“ das armenische Wort „Vard“ (Rose) ist. Rosen schenkend und Rosenwasser besprühend verbreitete Astghik Liebe in Armenien und der kraftarmige Vahagn verteidigte diese Liebe stets kämpfend gegen das Böse, denn ohne Liebe wird die Natur mit Dornen und Stacheln übersäet.

Eine schöne und interessante armenische Geschichte erzählt über die Entstehung der roten Rosen: Eines Tages hört Astghik die traurige Nachricht von der tödlichen Verletzung ihres Geliebten und eilt barfüßig zu ihm. Auf dem Weg tritt sie auf dornige Rosenbüsche und mit dem Blut ihrer verletzten Füße färben sich die Rosen rot. Und so entsteht die Blume der Liebe – die rote Rose.

Laut den Kirchenvätern bezeichnet man das Fest der Verklärung des Herrn im Volksmund auch als „Vardavar“, weil der Herr mit der Rose verglichen wird. Wie die Schönheit der Rose bis zur Blüte in ihrer Knospe verborgen bleibt, so hatte auch Jesus bis zur Verklärung den Glanz seiner Gottheit in sich. Und wie die Rose blühend ihren Glanz und ihre Schönheit öffnet, so strahlt auch Jesus durch die Verklärung seinen Glanz und die göttliche Herrlichkeit. Und wie die Rose angenehm duftet, so duftet durch seine Verklärung der göttliche Wohlgeruch des Herrn.

Wie die Rose unter den Dornen wächst, so erschien unser Herr unter den ihn ablehnenden und abweisenden Ungläubigen, die ihn gekreuzigt haben.

Volksbräuche zum Vardavar

Da das Verklärungsfest oder „Vardavar“ oft in den Juli fiel, nahm es allmählich den Platz der Feierlichkeiten ein, die in der armenischen Mythologie der Liebes- und Schönheitsgöttin Astghik gewidmet waren. Obwohl durch das Fest der Verklärung dieser Tag eine andere Bedeutung und einen anderen Sinn erhalten hat, blieben dennoch die Volkstraditionen und einige heidnische Bräuche im Volksgedächtnis wach.

Bis zum heutigen Tage ist es bei unseren Landsleuten Tradition, am Fest der Verklärung Christi (Vardavar) unterschiedliche Volksfeste und Wettkämpfe zu veranstalten, einander mit Wasser zu bespritzen, Tauben auffliegen zu lassen und einander Rosensträuße zu schenken u.s.w.

Die traditionelle armenische Erzählung bringt die gegenseitige Bespritzung mit Wasser und das Auffliegen lassen von Tauben mit der alttestamentlichen Sintflut und mit Noah zusammen. Es wird erzählt, dass Noah, als er nach der Sintflut vom Berg Ararat hinabsteigt, anordnet, dass sich seine Söhne mit Wasser bespritzen und diesen Brauch von Generation zu Generation weiter geben, als Zeichen der Erinnerung an die Sintflut. Auch das Auffliegen lassen von Tauben verbindet man mit Noah. Die Bibel berichtet, dass Noah eine Taube fliegen ließ, um das Ende der Sintflut fest zu stellen (Siehe Genesis 8, 8). Mit dem Auffliegen lassen von Tauben am Vardavar-Fest erinnern die Armenier an die Sintflut und Noah. All diese schönen Bräuche, die in der vorchristlichen Zeit verbreitet waren, hat die Armenische Kirche nicht abgelehnt, und sie haben ihre Existenz auch in der christlichen Zeit fortgesetzt.

Namenstage zum Vardavar

Der Vardavar-Tag ist der Namenstag der folgenden armenischen bzw. von den Armeniern gebrauchten Namen: Vartavar, Vartkes, Varteres, Vartuhi, Varteni, Vartanush, Vartiter, Varvaré, Vart, Alvart, Nivart, Lusvart, Sirvart, Baydzar, Roza, Badrig.

---

Fest der Aufnahme Mariens in den Himmel (ASDVAZAZIN)

Das Fest der Aufnahme Mariens in den Himmel (arm. Werapochumn Surp Astvadzadzni) ist eines der 5 Hochfeste der Armenischen Kirche. Dies ist der Fall, weil die Mutter Gottes als „Mutter unseres Herrn und Heilands Jesus Christus“ für das Christentum und für die Armenische Kirche eine der größten Heiligen ist.

In der Armenischen Kirche wird das Fest der Aufnahme Mariens in den Himmel alljährlich am Sonntag, der dem 15. August am nächsten ist (wenn der 15. selbst nicht auf einem Sonntag fällt), gefeiert. Also zwischen dem 12. und 18. August. Andere Kirchen feiern dieses Fest am 15. August, unabhängig davon, ob es auf einen Sonntag fällt.

Nach der Kreuzigung Christi wohnte Maria gemäß des Auftrages Christi (s. Johannes 19, 26-27) bei dem Apostel Johannes und genoss dort seine liebevolle Fürsorge. Sie verbrachte ihre Zeit im Gebet und Fasten und besuchte oft das Grab seines Sohnes. Während eines dieser Besuche erscheint ihr der Erzengel Gabriel und verkündet ihr über ihren baldigen Übergang vom irdischen in den himmlischen Jerusalem. Maria teilt diese Nachricht den Aposteln mit und bittet sie, sie im Garten von Getsemani zu begraben.

Vor dem Tod bittet die Hl. Jungfrau Johannes, eine Eucharistiefeier abzuhalten, um ein letztes Mal die Hl. Kommunion zu empfangen und sich von allen zu verabschieden. Während der Verabschiedung wird das Zimmer mit einem unsagbarem Licht gefüllt und in diesem Licht erscheint ihr Jesus Christus.

Maria stirbt in Jerusalem 15 Jahre nach der Kreuzigung. Bei der Bestattung ihres Leichnams waren alle Apostel, außer Bartholomäus anwesend. Ahnend, dass Bartholomäus von der Nachricht ihres Todes sehr betroffen sein wird, übergab Maria dem Apostel Johannes ihr Bild mit der Bitte, es Bartholomäus zu geben. Bartholomäus gab sich jedoch mit dem Bild nicht zufrieden und bestand darauf, nach seiner Rückkehr nach Jerusalem Mariens Leichnam zu sehen. Die Apostel gingen erneut zum Grab, fanden aber ihren Leichnam nicht. Sie erinnerten sich an die Worte Christi, dass Maria den Tod nicht erleben, sondern in den Himmel auffahren wird. Das armenische Wort „Werapochum“ bedeutet „aufwärts gen Himmel fahren“.

Wie der armenische Geschichtsschreiber Movses Chorenatzi (5. Jh.) berichtet, hat der Apostel Bartholomäus das Bild Mariens mit sich nach Armenien gebracht. Es wurde im historischen Armenien im Nonnenkloster „Darbnotz Kar“ in der Provinz Antzewatziatz aufbewahrt.

Wie oben erwähnt ist für die Armenische Kirche Maria, die Mutter Gottes, die am höchsten geehrte Heilige und die erste „Fürsprecherin“ aller Gläubigen. Zahlreiche Lobeshymnen und Lieder sind ihr gewidmet und mehrere Kirchen in Armenien sowie in der Diaspora sind nach ihr genannt.

Anlässlich des Festes Maria Himmelfahrt werden in unseren Kirchen auch Weintrauben gesegnet, mit anderen Worten, die Jahresernte wird gesegnet. Diese sehr alte Tradition wird nicht nur von den Armeniern gepflegt, sondern auch von anderen Völkern. Ein Armenier schenkte dem Tempel seine erste Ernte als Zeichen seiner Dankbarkeit und Anerkennung. Die heutige Traubensegnung stellt die Bewahrung dieser Tradition unserer Vorväter in der christlichen Kirche dar. Die Armenische Kirche bevorzugt die Weintraube als Symbol, weil Christus sich selbst mit dem Weinstock identifizierte. Ferner wird der Wein aus Trauben hergestellt, den Christus bei seinem letzten Abendmahl mit seinem Blut gleichsetzte und somit das Sakrament des Abendmahls (die Eucharistie) gründete, das wir heute in jedem Gottesdienst feiern. Dafür wird nur reiner Wein (ohne Beigabe von Wasser) verwendet. Auch nach der Trauung wird den Neuvermählten gesegneter Wein gereicht.

(Karekin I., Katholikos Aller Armenier, „Erkenne Dich selbst“)